Eski Mısır 1

Mısır, ilk büyük imparatorluk kurulan ülke...İlk totaliter rejim....İlk estetler.. Doğu’nun kapısı...Uygarlığın başlangıcı, Yunan mı, Mısır mı, soruları...Piramitler, Firavunlar,  Hiyeroglif, Papirüs, 365 günlük takvim, ilk doğum kontrol çalışmaları, mumyalama teknikleri....Osmanlının tahıl ambarı ve stratejik eyaleti...Leibnitz, XIV. Louis’ye uzun uzun Mısır’ın önemini anlatmış... Goethe, Süveyş Kanalı’nın bulunduğu yere bir kanal açılması gerektiğini çok önce düşünmüş...İngilizler için Hindistan’a ulaşma kapısı....Arap Dünyasının lideri...Araplar arasında meşhur deyiş, ‘’ Suriyesiz savaş, Mısırsız barış olmaz ‘’...Günümüzde pek çok ülkede yönlendirici etkisi giderek artan Müslüman Kardeşler’in anavatanı...Tahrir Meydanı olayları ve rejim değişikliği ile gündemin üst sıralarına yeniden oturan ülke...

Geçmişinden haberdar olarak bugününü izlemek daha anlamlı olur diye düşündük.

Yararlanılan Kaynaklar

Tanrılar Mezarlar ve Bilginler, C. W. Ceram, Remzi Kitabevi

Samuel Henry Hooke, Ortadoğu Mitolojisi, İmge Yayınevi

Livingstone, Pierre Marc, Jan Sovak, Milliyet Yayınları

Ahlan ve Sahlan Kahire, Turgay Tuna, MB Yayınevi

Mısır Sanatını Tanıyalım, Giorgio Lise, İnkilap Kitabevi

Eski Mısır Şiiri, Talat S. Halman, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları

Kahire Saçlarımı Geri Ver, Neval el- Saddavi, Everest Yayınları

Kavalalı Mehmet Ali Paşa Son Firavun, Gilbert Sinoue, Doğan Kitap

Tut – Ankh – Amon  3000 Yıllık Gizem, Turgay Tuna, Güncel Yayıncılık

İskenderiye 1860 – 1960, R. Ilbert, I. Yannakakis, J. Hassoun, İletişim

Ana Britannica’dan ilgili konu başlıkları

Cinsel Kimlikler, Camille Paglia, Epos İnceleme

İskenderiye Kütüphanesi, Roy MacLeod, Dost Kitabevi

Art and History of Egypt, Alberto Carlo Carpiceci, Bonechi

The Egypt of the Pharaohs, Jean-Pierre Corteggiani, Scala Books

Valley of the Queens, Tombs of the Nobles, Mark A. Simpkins, Simpkins Splendor of Egypt

Antik Dünyada Bilinmesi Gereken 500 Şey, Carolyn Howitt, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları

Ancient Egyptian A.B.C., Farida II, Inc.

Mortuary Temples, Anette Sorenson Rogers, Simpkins Splendor of Egypt

 

Mısır Tarihi

Eski Mısır’ın gerçekten ilginç özellikleri var. Ama önce,  mümkün olduğunca kısa, tarihine değinerek hangi aşamalardan geçilerek bugünlere gelindi, bize karşı yaklaşımlarının temelleri nerelerde yatıyor, Avrupalıların olaylara dahil oluşları nasıl oldu, neler getirdi ve götürdü, bunları daha iyi algılayabilmek açısından bu bölümü sıkılmadan okuyabileceğinizi ümit ediyoruz.

          - Mısır ilk başlarda çok sayıda beyliklerden meydana gelmiştir. Mısır’ın siyasal birleşmesi

      - MÖ 3400 yılında gerçekleşmiştir. 

      - İlk hanedan dönemi / MÖ 3400 – 2900  

      - Eski Krallık / (1 – 10. Sülaleler / MÖ 2900 –  2160

      - Orta Krallık /11 – 16. Sülaleler / MÖ 2160 – 1600

      - Bir Sami ulusu olan Hyksoslar 14-16 Sülale döneminde ülkeyi istila ettiler. ‘’Çoban Krallar’’

      - Yeni Krallık /17 – 24. Sülaleler / MÖ 1600 – 718

      - 21-24. Sülale döneminde güç Amun papazlarına geçti. ‘’ Papaz Krallar’’

      - 24. Sülale döneminde Mısır Habeşlerin eline geçti.

      - Geç  Dönem / 25 – 30. Sülaleler / MÖ 718 – 332

      - 25. Sülale döneminde Mısır Asurluların eline geçti.

      - Pers, Ahameniş Yönetimi, 27. Sülale / MÖ 525 - 332 

      - Büyük İskender’in İşgali / MÖ 332 

      - Makedonyalı Krallar Hanedanlığı ( Ptoleme Kr.) / MÖ 305 – 30

      - XII. Ptolemiaos’un kızı VII. Kleopatra ( MÖ 51 – 30 ) ile Sülaleler dönemi biter.

      - Romalıların Mısır’ı Fethi / MÖ 30  

      - Mısır’ın Doğu Roma’ya bağlanması / 395  

      - Sasani işgali / 619 - 628

      - Hz. Ömer döneminde Mısır’ın fethi  ile / 641

      - 200 yıl Emevi ve Abbasi yönetimi                            

      - Toluniler / 868 - 905   

      - Ihşidiler / 935 - 969

      - Fatımiler / 969 - 1171

      - Eyyubiler / 1171 - 1250

      - Memluklar / 1250 - 1517

      - Osmanlı İmparatorluğu / 1517 - 1882

      - İngiliz Hakimiyeti / 1882 - 1952

      - Eski ve Orta Krallık devirlerine Klasik Dönem denmektedir. Keops, Kefren, Mikerinos Eski Krallık   döneminin firavunlarıdır ve onların zamanında Nil vadisinde 60 piramit yapılmıştır. 

Sfenks. Bu insan başlı arslan heykelinin sürekli bakım görmesi, kumun yıpratıcı etkilerinin giderilmesi gerekiyor. Ptoleme Krallığı döneminden beri sürekli restorasyon görüyor. Yüzü firavun Kefren’e benzetiliyor.

 

Mısır’ın ilk piramidi olan Basamaklı Piramidi yapan mimar, aynı zamanda hekim, yazar, rahip, firavun Zoser’in veziri olan İmhotep’tir. Sümerlerde basamaklı kulelerin, Eski Mısır’da basamaklı piramidin tanrılarla insanları yaklaştırdığı düşünülürdü. Piramitlerin girişleri kuzey yönündedir. Taşları, Kahire’nin doğusundaki Mokattan tepesindeki kayalıklardan getirilmiştir.

Sakkara’daki, firavun Zoser’in basamaklı piramidi.

- Mısır, Yeni Krallık döneminde imparatorluk oldu. Bu en parlak dönemde başa geçen firavunlardan bazıları I. Tutmosis, 4. Amenofis (Akhenaton) , 1., 2. ve 3 üncü Ramses’lerdir. Onbir tane Ramses adlı firavun vardır bu dönemde. En başarılı Ramses ikincisidir: En büyük haremi o kurmuş, en büyük tapınakları o yaptırmış, en büyük orduyu o kurmuş, en büyük savaşı o yapmış, ilk yazılı antlaşmayı o yapmış, en fazla obeliski o dikmiş, 156 çocuğu olmuş, 67 yıl iktidarda kalmıştır. Yeni Krallık döneminde  birçok alanda reformlar yapılmıştır. Filistin, Suriye, Kıbrıs, Girit, Yunan Adaları, Sina Yarımadası , Kızıldeniz’in Somali’ye kadar uzanan sahilleri işgal edilmiştir. Mezarlar, yeraltına kazılmış basamaklı tünellerle ulaşılan Krallar Vadisi nekropolüne yapılmaya başlamış, buraya ilk gömülen I. Tutmosis olmuştur.

- MÖ 1269 Kadeş Savaşı sonucu Mısırlılarla Hititler arasında imzalanan antlaşma, tarihin ilk yazılı barış anlaşmasıdır.

- MÖ 1200’lerde Musa peygamber’in II. Ramses’in sarayında yetişmiş olduğu sanılmakta. İbraniler Mısır’a Mizraim, yani, Musa’nın ülkesi derler.

- Büyük İskender MÖ 332 yılında İskenderiye şehrini kurdu. Büyük İskender’den sonra Mısır’da kurulan Ptoleme Krallığı’nda devlet dili Yunanca olmuştur.

- Hz. İsa ve Meryem’in 7-8 ay Herod’dan saklandıkları mağara’nın olduğu yer Kahire’de Kıpti mahallesinde ve yerinde  Bizans dönemi yapısı olan Abu Sarga Kilisesi bulunuyor.

Abu Sagra Kilisesi’nin içi

-  MÖ 300’de, I. Ptolemiaos tarafından inşa edilen İskenderiye Kütüphanesi hakkında ayrı bir yazı blogumuzda yer alacaktır.
- Daha sonraki dönemlerde ise Mısır’a Hristiyanlığın gelişi ile Kopt devri başlar ( 4. yüzyıl ). Kopt Kilisesi Monofizit öğretide diretti, bağımsız oldu. Nüfusun % 10’unu oluşturan Kıptiler, Arap değiller. Eski Mısırlıların torunları oldukları söyleniyor. Ergenlik çağında sağ el bileklerine 7. yüzyıldan beri Kıpti haçı dövmesi yaptırıyorlar. Butros Butros Gali, Kıpti.
- Hz. Muhammed’in ordu komutanı yaptığı Amr İbn el As, Hz. Ömer’den Mısır’ın fethi için izin alır ve 641 yılında Heliopolis’i Bizans’tan alır. Çadırını kurduğu yer sonradan Kahire adını alır. Kıptilerin Müslüman olmayacağı düşünüldüğü için Mısır’a 5000 Arap getirilir.
- Memluklar ( Kölemenoğulları ), 1250 yılında Eyyubi Turanşah’ı öldürüp Mısır’ı ele geçirdiler.
- 1517 yılında Yavuz Sultan Selim, Ridaniye Savaşı ile Mısır’ı aldı, Mısır Osmanlının bir eyaleti oldu. İstanbul’dan atanan vali kendi divanı ve ordusu ile Mısır’ı yönetiyordu. 17. yüzyıldan itibaren siyasi ve askeri güç elde edince, Mısır eyaletinde 18. yüzyılda fiilen bağımsız bir yönetim oluştu. Napolyon orduları ile Mısır’a girince Osmanlı Fransa’ya savaş açtı.
- İngiliz Amiral Nelson’u atlatan Napolyon 1798 yılında ordusunun yanısıra 175 bilgin ve ressamla Mısır’a giriyor. Yapılan çizimler Ejiptolojinin temelini atan yapıta dayanak oluşturdu. 1801 yılında Osmanlı ve İngiliz birlikleri, Fransa’yı teslim olmaya zorladı , Fransa teslim olunca ( 1801 ), toplanan tüm malzeme İngilizlere kaldı ve British Museum’a gönderildi.
-1803’te İngilizler Mısır’dan çekilir. Mısır’da, Osmanlı ordusundaki Arnavut birlikler ayaklanır. Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Memluk beyleri ve Arnavutlar bu kaos ortamında yönetimi ellerine geçirirler. 1805’te ulema, Kavalalı Mehmet Ali Paşa’yı valiliğe atar ve İstanbul’dan onay ister. Osmanlının valisi Hurşit Paşa görev başında olmasına rağmen İstanbul, Kavalalı’ya onay verir.

Evin bulunduğu Kavala’nın Panaia bölgesinde Mehmet Ali Paşa’nın heykeli.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın Yunanistan, Kavala’daki evi. Evin bakımı için gerekli olan para Türkiye Cumhuriyeti tarafından ödeniyor.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın mezarı da evinin arkasında.

- Kavalalı Mehmet Ali Paşa, sadece Türkçe bilen, okuma yazmayı 45 yaşında öğrenen, yedisi erkek on çocuk sahibi, Türk mü, Türk-Arnavut melezi mi olduğu tam bilinmeyen, 1801 yılında Kavala’dan Mısır’a yollanan birliklerle gelen ama İstanbul’dan gelen onay ile Mısır’da 44 yıl hükümran olmayı başaran bir kişidir. 1811 yılında yaptığı katliam ile Memluk beylerini ortadan kaldırır. İkinci Mahmut döneminde, Vahabilerin 1806’da ele geçirdikleri Hicaz, Mekke, Medine ve Cidde Kavalalı’nın ikinci oğlu Tosun tarafından 1812-1813’de geri alınır. Kavalalı’nın üçüncü oğlu İsmail 1821’de Sudan’ı alır. Napolyon’un yenilgisi ile işsiz kalan subayların katkısı ile Mısır’da ilk kez Mısırlılardan oluşan ulusal ordu kurulur. Fransızlar ordu ve donanma işlerinden başka Mısır’da tıp, tarım ve şehircilik alanlarında da çalışırlar. 1821’de askeri okullar, modern okullar ve matbaa kuruldu, Arapça, Türkçe ve Farsça çeviriler yapılmaya başladı, aşı olma zorunluluğu getirilerek çiçek hastalığı ortadan kaldırıldı, Bedevilere toprak hakkı verilince yerleşik düzene geçtiler, böylece soygun ve talan bitti, güvenlik sağlandı. Doğulu Hıristiyana Müslümanla eşit hak tanındı, Doğulu Hıristiyana ilk kez bey ünvanı hakkı verildi. 1823’te Girit ayaklanmasını bastırır, Girit paşası olur. 1826’da II. Mahmut yeniçerileri kılıçtan geçirtir. 1827’de, Navarin Körfezi’nde Rus, İngiliz ve Fransız donanması Osmanlı ve Mısır donanmasını perişan eder. 1829’da Yunanistan’a özerklik tanınır. 1830’da Fransızların Cezayir’e çıkması ile 16. Yüzyıldan beri sürmekte olan Cezayir’deki Osmanlı hakimiyeti biter. Fransa 132 yıl Cezayir’de kalacaktır. 1831 yılında Kavalalı’nın en büyük oğlu İbrahim Paşa meşhur Suriye seferine çıkar: Akka, Şam, Humus, Hama, Halep, Antakya, Adana, Tarsus, Konya, Kütahya sırasıyla düşer. İbrahim Paşa’nın İstanbul’u tehdit eder hale gelmesi üzerine II. Mahmut Ruslardan yardım ister, Rus donanması Büyükdere’ye gelir. Sultan İbrahim Paşa’yı Adana ve Suriye valisi atar. 1834’te Kavalalı’nın yeğenleri Yemen’i alır.Memluklar döneminde Mısır, Ortadoğu’dan Avrupa’ya yapılan ticaretin 1/8 ini yaparken 1834’te bu ticaretin yarısını ele geçirir. Sulama kanalları açılır, Kahire gazla aydınlatılır, Nil’de buharlı gemiler çalışmaya başlar, Mısır donanması o kadar güçlenir ki Osmanlı 1839’dan sonra Akdeniz’de Mısır’ın karşısına çıkamaz. 1828’de Champollion Mısır’a gelip Kavalalı ile görüşür, eski eserlerin korunması için emir çıkarılır. 1838’de ulema Kavalalı’dan bağımsızlığını ilan etmesini ister. 1839’da İngiltere Aden’i işgal eder ve 1967 yılına kadar elinde tutar. 1839 yılında Osmanlı ordusu ile İbrahim Paşa ordusu yeniden savaşır, Nizip Savaşı’nı İbrahim Paşa kazanarak Birecik ve Antep’i de alır. II. Mahmut’un ölümü üzerine 17 yaşındaki Abdülmecit tahta çıkar. Abdülmecit adına Sadrazam Hüsrev Paşa, Kavalalı’nın çocuklarına veraset hakkı tanır, Suriye’den söz etmez. İngiltere, Prusya, Rusya ve Avusturya veraset hakkı tanınmasını istiyorlar. İbrahim Paşa’nın İngilizlere yenilmesi ile Suriye Mısır’ın elinden çıkar. 1841 yılında bağışlanan veraset hakkı ile tahta geçecek olanı Kavalalı’nın oğulları arasından Sultan seçecek, seçilen, diğer Osmanlı paşalarıyla aynı aynı seviyede olacak, Osmanlı yasaları, parası, yaptığı antlaşmalar Mısır’da da geçerli olacak, Mısır’ın gelirinin ¼ ü Sultan’a ait olacak, tüm vergiler Sultan adına toplanacak, Mısır, Sultan’ın onayı olmadan savaş gemisi yapamayacak, ordusu 20.000 kişiyi aşmayacak, binbaşı rütbesinden daha yüksek rütbelileri Sultan atayacak, her vali İstanbul’a gidip Sultan’a eğilecek, koşullardan birine uyulmazsa veraset hakkı geri alınacaktı. Ancak zaman içinde veraset hakkı doğum sırasına göre olmaya başladı. 1848’de İbrahim Paşa İstanbul’a gelip görevi alır ama Kahire’ye dönünce ölür.! 1849 yılında İskenderiye’de Kavalalı ölür ve Kahire’de gömülür. İktidar Tosun’un oğlu I. Abbas Hilmi’ye geçince tüm Avrupalılar ülkeden kovuldu, hastaneleri kapattı, okulları azalttı, kölelerinden biri tarafından öldürülünce yerine Kavalalı’nın oğlu Mehmet Said geçti ( 1854 – 1863 ). Batı kültürü almış bu kişi, Mısır ve Sudan’da köleliği kaldırdı, Fransızlara Süveyş Kanalı imtiyazını tanıdı. Bu dönemde Mısır’ın dış borçları çok arttı. 1863-1879 arasında vali olan İbrahim Paşa’nın oğlu İsmail Hıdiv rütbesini aldı. Hıdiv, kral naibi. Karısı Hıdiva. 1869 yılında Süveyş Kanalı açıldı. Maliye iflas edince yabancıların ulusal ekonomiye ve politikaya karışmalarına izin verildi, 1877’de Bakanlar Konseyinde bir İngiliz, bir Fransız üye vardı. Mısır’da ilk milliyetçi ayaklanma bu sırada yaşandı: 1879 – 1892 arasında İsmail Paşa’nın oğlu Mehmet Tevfik Hıdiv olur. Albay Orabi serbest seçim yaptırır ve milliyetçiler çoğunlukta çıkar. Fransız ve İngiliz denetimindeki Kamu Borçları Sandığı’na son verir. 1882’de İngilizler Mısır’ı işgal eder. İngiliz konsolosu ülkenin tek hakimi olur, güvenliği İngiliz ordusu sağlar. Mehmet Tevfik ölünce yerine oğlu II. Abbas Hilmi ( 1892 – 1914 ) geçer. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlılar ile İngilizler savaşmaya başlayınca İngiltere Mısır’ı resmen koruma altına alır. Milliyetçi Abbas’ın yerine amcası Hüseyin Kemal ( 1914 – 1917 ) İngilizler tarafından seçilir ve İstanbul’a bağlılığını bitirmek için Sultan ünvanı verilir, Mısır parası Sterling’e bağlanır. Hüseyin Kemal’in kardeşi Fuad ( 1917 – 1936 ) döneminde ikinci milliyetçi hareket 1919’da İngilizlerden bağımsızlık ister, ayaklanma çıkar. İngiliz Yüksek Komiseri ülkeyi yönetmeye devam eder, Fuad kral ünvanını alır. 1923’te anayasa yapılır ama milliyetçilerle başa çıkılamadığı için parlamento kapatılır, anayasa kaldırılır. Baskılar sonucunda 1935’te anayasa tekrar yürürlüğe girer. Fuad’in oğlu Faruk babasının ölümü üzerine  16 yaşında kral olur. İngiliz birlikleri Mısır’dadır. 1948’de Arap ve Mısır orduları Filistin’de bozguna uğrayınca bundan Kral Faruk sorumlu tutulur, 1952’de Kahire’de yangınlar çıkar, Hür Subaylar Cumhuriyeti kurar. Kral Faruk San Remo’ya sürgüne gider, 13 yıl sonra, 45 yaşında orada ölür. Son İngiliz askeri Mısır’ı 1956’da terk eder.

Mehmet Ali Paşa Camii, 1830 yılında İstanbul’daki Ayasofya örnek alınarak Osmanlı tebası Rum bir mimar tarafından tasarlanmıştır. Caminin dıştan ve içten birer görünümü.

- Cemal Abdülnasır ve 10 arkadaşının kurduğu Hür Subaylar grubunun 1952 yılında yaptığı kansız darbeden sonra General Muhammed Necip başkan oldu, 1954’te ise başkanlık koltuğuna Nasır geçti, Sovyetler Birliği ile pakt yaptı. Mısır’da Nasır ‘’Baba’’ diye anıldı. Nasır, gerekliliğine çok inandığı Arap birliğine doğru çok önemli bir adım attı. 1958 yılında Suriye ile Mısır birleşerek Birleşik Arap Cumhuriyeti adı altında yeni bir devlet oluşturdular. Bu devletin kurulmasını Suriyeli Baas yöneticileri şiddetle arzu etmişlerdi, ancak sonuç bekledikleri gibi olmadı. Nasır'ın güçlü denetimi altında Suriye Baas Partisi hızla zayıfladı ve askerlerin durumu kötüleşti. Bunun üzerinde içlerinde Hafız Esad'ın da bulunduğu bir grup Baas kadrosu darbeyle iktidarı ele geçirdiler, ertesi gün de Birleşik Arap Cumhuriyeti'nden çekildiklerini açıkladılar (1961).

- Nasır’ın 1970 yılında ölmesi üzerine yerine Batı yanlısı Enver Sedat geçti, solculara karşı İslamcılarla yakınlaştı, hapisteki Müslüman Kardeşler örgütünün elemanlarını serbest bıraktı. Şah Rıza Pehlevi İran’dan kaçtığında onu Enver Sedat’tan başka kabul eden olmadı. Devrik Şah, 1980 yılında kanserden ölünce Kahire’de El Rıfai Camii’nin haziresine gömüldü. Cami, Humeynicilere karşı koruma altında.

- 1928’de kurulan Müslüman Kardeşler’in lideri ve kurucusu İmam Hasan el Banna 1949’da suikasta uğrar. 1956 yılında Nasır’a düzenlenen suikastın arkasında bu örgütün bulunduğu düşünülür, bazı üyeleri idam edilir. 1954 yılında Mısır’da yasaklanan örgütün üyeleri seçimlere bağımsız aday olarak katıldılar ve Hüsnü Mübarek döneminde parlamentonun % 20’sini oluşturuyorlardı. Sünni birçok ülkede de şubeleri açıldı.kurulduğu bütün ülkelerde rejim muhalifidir. Örgüt, 1981 yılında Enver Sedat’ı, daha sonra ise Luksor’da 60 Japon ve İsviçreliyi öldürmekle suçlandı. Şu anda seçimle iktidara gelmiş durumdalar.
- Enver Sedat, Eylül 1978’de Camp David’de İsrail ile barış antlaşması yapmış ve Nobel Barış Ödülü almıştı.
- Devrik Başkan Hüsnü Mübarek, Enver Sedat’ın Hava Kuvvetleri Komutanı idi.
- 6 Ekim önemli olayların cereyan ettiği bir tarih: 6 Ekim 1973 Mısır ve Suriye’nin İsrail’e karşı zafer kazandıkları, 6 Ekim 1981 ise Enver Sedat’ın öldürüldüğü tarih. Nobel Edebiyat Ödülü sahibi yazar Necip Mahfuz suikastı Başkanın Öldürüldüğü Gün adlı eserinde anlatıyor.